Dlaczego liście zmieniają kolor jesienią?

Jesień to bardzo specyficzna pora roku, która ma zarówno swoich zwolenników i przeciwników. Trudno przestawić nam się po upalnym lecie na niższe temperatury i wyciągnąć z szafy swetry, płaszcze i kozaki. Jednak jesienny spacer po parku wśród kolorowych krzewów i drzew to zdecydowanie jedno z najbardziej magicznych doznań, jakie prezentuje nam przyroda w ciągu całego roku. Ja lubię jesień! Zwłaszcza jeśli jest słoneczna i mogę podziwiać całą feerię barw natury. I tu nasuwa się pytanie dlaczego liście zmieniają kolor jesienią?

Wydaje nam się oczywiste, że jesienią liście zmieniają kolor na żółty, pomarańczowy, czerwony czy brunatny i spadają z drzew, ale zastanawialiście się dlaczego tak się dzieje? Otóż najbardziej powszechna teoria mówi, że dzieje się tak zupełnie przez przypadek! W zielonych liściach wbrew pozorom znajdują się różne barwniki, najwięcej jest chlorofili, które właśnie nadają zielony kolor, ale znajdziemy tam też karoteny i ksantofile. Tych żółto-pomarańczowych i pomarańczowo-czerwonych barwników jest w liściach od 4 do 7 razy mniej niż chlorofili, dlatego są niewidoczne, zamaskowane przez kolegów będących w znacznej przewadze. Jesienią chlorofile pod wpływem krótszego dnia i niższej temperatury są rozkładane, dlatego swoją obecność ujawniają inne barwniki, które są trwalsze i nie potrzebują promieniowania słonecznego do swojej syntezy.

Jednak od zawsze wiadomo, że w naturze nic nie dzieje się przez przypadek i wszystko jest po coś, zaczęto się więc zastanawiać dlaczego liście zmieniają kolor? Tym bardziej, że odkryto w jesiennych liściach wzmożoną produkcję antocyjanów, kolejnej grupy barwników, które kolorują jesień.
Jedna z teorii mówi, że czerwone i pomarańczowe liście mają odstraszać owady, które jesienią składają swojej jaja właśnie w tych organach. Osobniki o najbardziej kolorowych liściach informują w ten sposób szkodniki, że ich dzieci nie są tu mile widziane i użyją wszelkich możliwych sposobów, żeby się ich pozbyć. Teoria ta jednak budzi sprzeciw entomologów, którzy twierdzą, że mszyce, bo głównie o tych szkodnikach mowa, nie są w stanie odróżnić czerwonego koloru, więc skąd miałyby wiedzieć, które liście mają jaki kolor? Po drugie, wtedy gdy liście są najintensywniej wybarwione, owadów już dawno nie ma 🙂

Druga teoria zbudowana jest na tym co już od dawna wiadomo ale do tej pory nie zdawano sobie z tego sprawy, otóż karotenoidy i antocyjany pełnią w komórkach liści rolę filtrów, chroniąc organelle przed szkodliwym działaniem zbyt intensywnego oświetlenia, a także wyłapują wolne rodniki tlenowe, działając na zasadzie ‘zmiataczy’. Jesienią chlorofil jest dość szybko rozkładany, przez co liść nie jest w stanie wykorzystać w pełni promieniowania słonecznego które do niego dociera, w efekcie tworzą się wolne rodniki tlenowe, które dodatkowo przyspieszają starzenie i liście szybciej opadają. Czy roślinie zależy na szybkim zrzuceniu liści? Otóż nie! Najpierw chciałaby odprowadzić z liści wszystkie substancje, które mogą jej się wiosną przydać do budowy nowych organów. Dlatego dodatkowa produkcja kolorowych barwników wydaje się być celowa, ‘pozmiatają’ wszystko co niepotrzebne, a drzewo będzie miało czas na spokojne przejście w stan spoczynku, ze zrobionymi odpowiednimi zapasami. Jednak ta teoria też wzbudza pewne wątpliwości, dlaczego w takim razie nie wszystkie gatunki tak pięknie kolorują swoje liście? Moim zdaniem wiele zależy tu jak zwykle od genów, jedne gatunki, a czasem nawet odmiany pięknie wybarwiają swoje liście, a inne nie, mają po prostu więcej atrakcyjnych dla nas kolorów ukrytych pod warstwą chlorofili.

Na pewno liście jesienią zmieniają kolor w jakimś konkretnym celu. Większość naukowców twierdzi, że jest to reakcja obronna ale przed jakim zagrożeniem? Tego na razie nie wiadomo ale badania trwają i pewnie niedługo kolejna zagadka zostanie rozwiązana.

Jesień ze swoimi odcieniami złota, czerwieni i brązu potrafi być bardzo magiczna, do tego długie wieczory z ciepłą herbatą, dobra książka i wełniany sweter 🙂 A jeśli jest łaskawa i jak w tym roku obdaruje nas piękną 'złotą jesienią’ to koniecznie spacer w parku lub lesie i podziwianie kolorów jesieni! Więc jak? Idziecie na spacer czy pod kocyk?

Wszystkie zdjęcia są autorstwa Michała Mazurka, to jego spojrzenie na magię tej pory roku.